Khi nhắc đến Unix và Linux, có lẽ bạn sẽ ít nghĩ ngay đến thế giới game sôi động. Tuy nhiên, lịch sử phát triển của cả hai nền tảng hệ điều hành này lại gắn liền với vô số trò chơi đã để lại dấu ấn sâu đậm. Từ những phòng thí nghiệm nghiên cứu tiên tiến cho đến các cộng đồng lập trình viên trên toàn cầu, game không chỉ là phương tiện giải trí mà còn là chất xúc tác, là động lực thúc đẩy nhiều đổi mới công nghệ quan trọng. Ngay cả những lập trình viên tài ba nhất cũng cần những giờ phút thư giãn bên trò chơi yêu thích, và chính những khoảnh khắc đó đã vô tình thay đổi dòng chảy lịch sử máy tính. Bài viết này sẽ cùng bạn khám phá 10 tựa game tiêu biểu đã định hình sự ra đời và phát triển của Unix, Linux, góp phần tạo nên một di sản công nghệ độc đáo và đầy bất ngờ.
10. Space Travel
Tựa game này mang một ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong lịch sử Unix và Linux, bởi lẽ hai hệ điều hành này có thể đã không tồn tại nếu Space Travel không được tạo ra.
Vào cuối những năm 1960, Ken Thompson đang làm việc tại Bell Labs trong một dự án có tên Multics – một nỗ lực hợp tác giữa Bell Labs, General Electric và MIT nhằm xây dựng một “tiện ích điện toán” cho khái niệm mà ngày nay chúng ta gọi là điện toán đám mây (cloud computing). Trong quá trình đó, Thompson đã tạo ra một trò chơi mô phỏng mang tên Space Travel, nơi người chơi điều khiển một phi thuyền hạ cánh trên các hành tinh trong hệ mặt trời.
Mặc dù Multics là một dự án đầy tính đổi mới, tiên phong trong nhiều tính năng chúng ta thấy ở các hệ điều hành hiện đại, nhưng nó lại gặp phải tình trạng tương tự như “Windows Vista của thời đại đó”: quá trình phát triển chậm chạp, tốn kém, phức tạp và chậm tiến độ nghiêm trọng. Bell Labs cuối cùng đã rút khỏi dự án, nhưng Thompson vẫn muốn tiếp tục chơi game của mình. Để làm được điều đó, ông đã phát triển một hệ điều hành sơ khai để chạy trên một chiếc máy tính Digital PDP-7 ít được sử dụng, và hệ điều hành này dần dần phát triển thành Unix.
9. Rogue
Giao diện game Rogue cổ điển trên MS-DOS, hiển thị bản đồ dungeon tạo ngẫu nhiên bằng ký tự ASCII và nhân vật người chơi.
Nếu Space Travel dẫn đến sự ra đời của Unix, thì Rogue lại là một trong những tựa game đầu tiên được phát triển trên các hệ thống Unix, cụ thể là phiên bản BSD vào năm 1980. Nó được tạo ra bởi Ken Arnold, Michael Toy và Glenn Wichman.
Lấy cảm hứng từ trò chơi nhập vai trên bàn Dungeons & Dragons, Rogue sở hữu bản đồ được xây dựng bằng các ký tự ASCII, với kho báu và quái vật được biểu diễn bằng các chữ cái và số. Mục tiêu của trò chơi là tìm kiếm Amulet of Yendor huyền thoại. Điểm đặc biệt là game được tạo ngẫu nhiên (procedurally generated) trong mỗi lần chơi, mang lại trải nghiệm khác biệt và không lặp lại.
Sự phổ biến của Rogue đã tạo ra động lực để phát triển cơ sở dữ liệu terminfo, nhằm chuẩn hóa khả năng tương thích của các thiết bị đầu cuối (terminal). Rogue sau đó được chuyển thể sang máy tính cá nhân và trở thành một game kinh điển (màn hình hiển thị trên là từ phiên bản MS-DOS). Tuy nhiên, chính dự án NetHack sau này mới thực sự cho thấy tiềm năng to lớn của Rogue trong vai trò là tựa game “roguelike” hàng đầu, đặt nền móng cho cả một thể loại game mới.
8. Chess
Giao diện XBoard hiển thị bàn cờ vua trên hệ điều hành Linux, minh họa khả năng chơi cờ trên nền tảng này.
Cờ vua và máy tính đã có một mối quan hệ lâu dài, chặt chẽ. Nhiều lập trình viên là những người có tư duy chiến lược và dường như bị thu hút bởi trò chơi này. Unix cũng không phải là một ngoại lệ.
Ken Thompson, một trong những cha đẻ của Unix, không chỉ dừng lại ở Space Travel trong quá trình tham gia vào game máy tính. Với tư cách là một người đam mê cờ vua, ông còn đưa trò chơi này vào nghiên cứu của mình tại Bell Labs với việc tạo ra Belle, một máy tính chuyên dụng cho cờ vua, rõ ràng được đặt tên theo nơi làm việc của ông. Belle là chiếc máy tính đầu tiên đạt được trình độ Master trong các giải đấu cờ vua vào đầu những năm 1980.
Vì cờ vua cũng rất phổ biến ở Nga, Belle đã được mời tham dự một giải đấu tại Liên Xô cũ. Tuy nhiên, nó đã bị Hải quan Hoa Kỳ giữ lại tại sân bay vì công nghệ máy tính của Mỹ bị cấm xuất khẩu sang các nước thuộc Khối phía Đông. Chính phủ Mỹ cho rằng công nghệ mã hóa được sử dụng bởi máy tính đã xếp Belle vào loại vũ khí. Tuy nhiên, Thompson đã dí dỏm nhận xét rằng cách duy nhất Belle có thể trở thành vũ khí là nếu chiếc máy này bị thả từ máy bay và rơi trúng ai đó, theo báo cáo của tạp chí Byte.
Ngày nay, bạn không cần phần cứng phức tạp để chơi cờ vua trên một chiếc máy Linux. Engine cờ vua GNU Chess kết hợp với một giao diện người dùng như XBoard sẽ đủ để bạn có những trận đấu trí đầy thử thách.
7. MUDs
Màn hình terminal Linux hiển thị kết nối Telnet tới game MUD Aarchon, minh họa trải nghiệm game nhập vai văn bản nhiều người chơi.
Trong kỷ nguyên Internet sơ khai, các trò chơi nhập vai dựa trên văn bản, được gọi là “Multi-user Dungeons” (MUDs), đã trở nên rất phổ biến. Chúng nhanh chóng phát triển trong các cộng đồng đại học và kỹ thuật vì là một trong những game nhiều người chơi qua mạng đầu tiên, nhờ các máy Unix sớm áp dụng giao thức TCP/IP. Nếu bạn chưa từng trải nghiệm, hãy hình dung MUDs là sự kết hợp giữa một game phiêu lưu văn bản và một phòng chat.
Vì Internet phần lớn dựa trên các máy Unix, đây là những gì hầu hết người chơi sử dụng để truy cập MUDs. Chúng tiêu tốn quá nhiều thời gian đến nỗi nhiều trường đại học đã cấm chúng trong khuôn viên của mình vào thời kỳ đỉnh cao. Tuy nhiên, các nhà cung cấp dịch vụ Internet (ISP) đầu tiên lại không có những hạn chế như vậy đối với những người quay số truy cập vào các tài khoản shell để telnet vào các MUDs, MUSHes yêu thích của họ và các game nhiều người chơi dựa trên văn bản khác.
Điểm hấp dẫn lớn nhất của những game này là bạn có thể gặp gỡ những người chơi khác, trò chuyện với họ và, tùy thuộc vào loại game đang chơi, thậm chí là tiêu diệt họ. MUDs là tiền thân của các game MMORPG hiện đại và chúng vẫn có một lượng người hâm mộ trung thành cho đến ngày nay. Bạn có thể tìm thấy danh sách đầy đủ tại The Mud Connector.
6. NetHack
Giao diện game NetHack chạy trong terminal Linux, với đồ họa ASCII đặc trưng và các lựa chọn menu cho người chơi.
Tựa game NetHack đã xây dựng và phát triển dựa trên những ý tưởng của Rogue được đề cập trước đó. Mặc dù game đã bổ sung rất nhiều tính năng như thêm nhiều lớp nhân vật, vật phẩm và quái vật, cũng như tùy chọn đồ họa, nhưng sự đổi mới thực sự nằm ở quá trình phát triển phân tán của nó thông qua Internet sơ khai, điều này cũng chính là nguồn gốc tên gọi NetHack.
Những bổ sung từ “DevTeam” bí ẩn được thiết kế tỉ mỉ đến mức một câu nói cửa miệng của những người chơi game là “DevTeam nghĩ đến mọi thứ” (the DevTeam thinks of everything).
Các yếu tố khác đã trở thành một phần của văn hóa game, chẳng hạn như câu hỏi kinh điển, “Bạn có muốn định danh các vật phẩm của mình không?” (Do you want your possessions identified?) khi nhân vật của bạn chết. Mặc dù NetHack là một game chơi đơn, nhưng các máy chủ công cộng như trên alt.org đã ra đời, nơi người chơi có thể chia sẻ điểm số của mình, và các diễn đàn cũng tồn tại nơi người chơi có thể trao đổi những câu chuyện, bao gồm cả những câu chuyện về YASD (Yet Another Stupid Death – Lại một cái chết ngu ngốc khác).
5. Netrek
Trong khi NetHack là một game chơi đơn, thì Netrek là một trong những game nhiều người chơi trực tuyến sớm nhất, ra mắt trên các hệ thống Unix vào năm 1988. Trong khi các chính phủ và doanh nghiệp tập trung vào các yếu tố sản xuất của mạng máy tính, các game như Netrek đã cho thấy tiềm năng giải trí của Internet non trẻ.
Các game lấy chủ đề Star Trek rất phổ biến trên các máy tính mainframe và minicomputer, và Netrek đã tiếp nối truyền thống này, cho phép người chơi chiến đấu với nhau trong không gian. Bạn thậm chí có thể chơi nó trên các hệ thống hiện đại ngày nay, bao gồm Windows, macOS và tất nhiên là Linux.
4. XPilot
Một tựa game không gian khác đã góp phần chứng minh giá trị của game nhiều người chơi khi Internet bắt đầu đi vào nhận thức công chúng vào đầu những năm 90.
Game được phát triển bởi một cặp sinh viên khoa học máy tính ở Na Uy. Lối chơi của nó được lấy cảm hứng từ game kinh điển Thrust. Đúng như tên gọi, game được thiết kế để chơi trên hệ thống X Window, vốn đã trở thành tiêu chuẩn cửa sổ mặc định trên các máy trạm Unix vào thời điểm đó.
Bạn có thể xem video của kênh YouTube Sparcie để có cái nhìn rõ hơn về lối chơi của XPilot.
3. Prince of Persia
Một máy tính cá nhân cổ điển chạy game Prince of Persia 2, với hình ảnh linh vật Linux trên màn hình, tượng trưng cho mối liên hệ giữa game và sự phát triển của Linux.
Tựa game này là một tác phẩm kinh điển của đầu những năm 90, ban đầu được phát triển trên Apple II và sau đó được chuyển thể sang các hệ thống phổ biến hơn, bao gồm MS-DOS. Chính phiên bản này lại có ý nghĩa quan trọng nhất đối với lịch sử Linux, vì Linus Torvalds đã mua một bản sao của trò chơi này cùng với chiếc PC đầu tiên của mình.
Là một sinh viên khoa học máy tính tại Đại học Helsinki ở Phần Lan, ông đã dành thời gian xen kẽ giữa việc chơi game và các thử nghiệm mã hóa của mình, những thử nghiệm này sau đó đã phát triển thành hạt nhân Linux. Vì muốn chơi game, ông đã đảm bảo rằng Linux hỗ trợ khởi động kép (dual-booting). Quyết định này đã giúp những người khác dễ dàng dùng thử Linux mà không phải từ bỏ máy tính chạy Windows của họ. Điều này đã góp phần xây dựng một lượng lớn người dùng Linux ban đầu.
2. Doom
Màn hình menu chính của game Doom, tựa game FPS kinh điển đã góp phần định hình kỷ nguyên game 3D và phát triển cộng đồng game Linux.
Một tựa game PC kinh điển khác của thập niên 90 cũng góp phần tăng cường sự chấp nhận của Linux và thúc đẩy sự phát triển của game trên nền tảng Linux. Đó chính là Doom, tựa game đã chuẩn hóa thể loại bắn súng góc nhìn thứ nhất (FPS) hiện đại và biến PC thành một nền tảng chơi game quan trọng, đồng thời mở ra kỷ nguyên game 3D.
Khi nhà phát triển của nó, id Software, công bố mã nguồn mở của Doom, điều này đã chứng minh rằng các phong trào Linux và mã nguồn mở đã đi vào dòng chảy chính. Mặc dù game Linux vẫn còn kém Windows, nhưng Steam Deck đang tạo ra những bước tiến đáng kể vào thị trường game. Có thể một ngày nào đó Linux sẽ lật đổ Windows để trở thành nền tảng chơi game PC được lựa chọn hàng đầu, nhưng một lần nữa, cụm từ “Năm của Linux trên Desktop” đã là một meme tồn tại lâu như chính tôi đã sử dụng nó.
1. BZFlag
Giao diện chơi game BZFlag với đồ họa 3D đa giác, hiển thị xe tăng đang chiến đấu trong môi trường nhiều người chơi, minh họa cho game mạng trên Unix.
Sự liên kết chặt chẽ của Unix với mạng máy tính có nghĩa là rất nhiều game nhiều người chơi đã được phát triển cho nó. BZFlag phù hợp với mô hình này. Ban đầu được phát triển cho các máy trạm Silicon Graphics, đây cũng là một trong những game 3D đầu tiên thu hút sự chú ý rộng rãi. Nó thực chất là một phiên bản nhiều người chơi của game arcade kinh điển Battlezone năm 1980 của Atari. Game có sẵn trên các hệ thống hiện đại, bao gồm Linux, macOS và Windows.
Thay vì đồ họa vector sơ khai của phiên bản gốc, BZFlag có đồ họa 3D đa giác đầy đủ cùng với nhiều chế độ chơi nhiều người thú vị. Có rất nhiều máy chủ bạn có thể truy cập từ trình duyệt máy chủ tích hợp, và bạn cũng có thể tự tạo máy chủ của riêng mình.
Unix và Linux đã tồn tại rất lâu vì chúng đã chứng minh được sự hữu ích của mình trong nhiều lĩnh vực công nghệ. Tuy nhiên, như những tựa game này đã cho thấy, chúng cũng đã cho phép người dùng giải tỏa căng thẳng và tận hưởng niềm vui, góp phần tạo nên một cộng đồng sáng tạo và đầy nhiệt huyết. Hãy chia sẻ cảm nghĩ của bạn về những tựa game này và tác động của chúng đến thế giới công nghệ trong phần bình luận bên dưới!
