Bạn đã quá quen thuộc với các bản phân phối Linux hiện đại và đang tìm kiếm một làn gió mới, một chút hoài niệm về những năm 90 hoặc đầu những năm 2000? Hoặc đơn giản là bạn cần một hệ điều hành nhẹ, hiệu quả để cứu hộ hệ thống cũ? EXE GNU/Linux, một biến thể của Devuan với giao diện Trinity desktop mang đậm phong cách cổ điển, có thể chính là thứ bạn đang tìm kiếm. Không chỉ nổi bật với vẻ ngoài “retro”, EXE còn được thiết kế để trở thành một công cụ cứu hộ hệ thống mạnh mẽ, đi kèm với các ứng dụng nhẹ và không sử dụng systemd. Tuy nhiên, liệu trải nghiệm cài đặt và sử dụng có thực sự mượt mà như mong đợi? Bài viết này của thichcongnghe.net sẽ đi sâu vào khám phá EXE GNU/Linux, từ nguồn gốc, các tính năng độc đáo cho đến những ưu và nhược điểm tiềm ẩn, giúp bạn có cái nhìn toàn diện để quyết định xem liệu bản phân phối này có phù hợp với nhu cầu của mình hay không. Hãy cùng chúng tôi quay ngược thời gian và tìm hiểu về một trong những “viên ngọc quý” của thế giới Linux.
EXE GNU/Linux là gì và Nguồn Gốc Đặc Biệt Của Nó?
EXE GNU/Linux là một bản phân phối Linux được phát triển dựa trên Devuan, với mục tiêu chính là tạo ra một hệ điều hành nhẹ, có khả năng chạy trực tiếp từ USB (live distro) và bao gồm các công cụ cần thiết cho việc cứu hộ hệ thống. Mặc dù bạn có thể cài đặt nó lên ổ cứng để sử dụng lâu dài, nhưng bản chất của nó vẫn nghiêng về một công cụ đa năng, sẵn sàng ứng phó trong các tình huống khẩn cấp.
Nguồn gốc từ Devuan và “Init Freedom”
Để hiểu rõ hơn về EXE, chúng ta cần tìm hiểu về Devuan. Devuan là một nhánh của Debian, được thành lập bởi một nhóm các nhà phát triển đã tách khỏi dự án Debian sau khi bản phân phối này áp dụng systemd để quản lý các dịch vụ Linux, thay thế cho hệ thống System V init (SysVInit) truyền thống. Trong khi systemd hiện đang xử lý các quy trình khởi động trên hầu hết các bản phân phối Linux lớn, Devuan và do đó, EXE, vẫn kiên quyết không sử dụng nó.
Devuan thúc đẩy khái niệm “Init Freedom” (Tự do Init), nơi SysVInit cũ hơn là mặc định, và các hệ thống init khác có sẵn để người dùng lựa chọn cài đặt nếu muốn. Cuộc tranh luận về systemd từng rất gay gắt vào đầu những năm 2010 do sự thay đổi triệt để trong cách Linux khởi động, với kích thước lớn và việc lưu trữ nhật ký hệ thống dưới dạng nhị phân thay vì văn bản thuần túy là những điểm gây tranh cãi nhất. Devuan và EXE là những di sản của kỷ nguyên chuyển giao đầy biến động đó trong thế giới Linux, mang theo một triết lý phát triển khác biệt.
Ý nghĩa tên gọi của EXE
Tên gọi “EXE” của bản phân phối này có nguồn gốc khá đơn giản nhưng thú vị: nó được phát triển tại Exmouth, Anh. Đây là một chi tiết nhỏ nhưng góp phần tạo nên sự độc đáo và bản sắc cho bản phân phối Linux này, không liên quan đến tập tin thực thi “.exe” trên Windows như nhiều người có thể lầm tưởng.
Điều Gì Làm Nên Sự Độc Đáo và Hấp Dẫn Của EXE GNU/Linux?
Ngoài việc dựa trên Devuan và không sử dụng systemd, EXE GNU/Linux còn gây ấn tượng mạnh bởi một đặc điểm nổi bật khác: sự hoài cổ. Đây là một điểm thu hút lớn đối với những người dùng muốn quay về những trải nghiệm Linux từ thập niên 90 hoặc đầu những năm 2000.
Giao diện Trinity Desktop cổ điển
Môi trường desktop mặc định của EXE là Trinity desktop. Trinity là một dự án tiếp nối và phát triển phong cách giao diện của KDE 3, trước khi KDE chuyển sang giao diện Plasma hiện đại hơn. Có thể ví Trinity desktop với KDE tương tự như MATE desktop với GNOME – cả hai đều là những sự tiếp nối của các phong cách desktop cũ, được tối ưu hóa để phù hợp với các cỗ máy ít mạnh mẽ hơn.
Sử dụng Trinity trên EXE mang lại một cảm giác quyến rũ và hoài cổ. Đối với nhiều người dùng Linux lâu năm, nó gợi nhớ lại những kỷ niệm đẹp về thời kỳ sơ khai của hệ điều hành mã nguồn mở. Cảm giác quen thuộc này rất dễ chịu, đặc biệt nếu bạn đã từng sử dụng các bản phân phối dựa trên Debian hoặc Ubuntu trong quá khứ.
Giao diện desktop Trinity cổ điển trên hệ điều hành EXE GNU/Linux, thể hiện sự hoài cổ và nhẹ nhàng.
Các ứng dụng mặc định và công cụ cứu hộ hệ thống
EXE được trang bị sẵn nhiều công cụ mặc định hữu ích cho việc bảo trì và cứu hộ hệ thống. Một trong số đó là GParted, một trình quản lý phân vùng ổ đĩa mạnh mẽ và được tin dùng. Ngoài ra, nó cũng đi kèm với các chương trình tiêu chuẩn như trình duyệt Firefox. Tuy nhiên, để duy trì tính nhẹ nhàng, các ứng dụng khác thường là phiên bản nhẹ hơn, ví dụ như KWord thay vì bộ LibreOffice đầy đủ. Việc tích hợp một trình duyệt hiện đại như Firefox dường như là một sự nhượng bộ cần thiết, bởi lẽ các trang web ngày nay thường quá nặng để chạy mượt mà trên các trình duyệt “nhẹ cân” thật sự.
Menu tiện ích hệ thống của EXE GNU/Linux trong môi trường Trinity, hiển thị các công cụ bảo trì và ứng dụng nhẹ.
Trải nghiệm hoài cổ và gợi nhớ ký ức
Bất chấp việc bao gồm một số ứng dụng hiện đại hơn, trải nghiệm tổng thể khi sử dụng EXE vẫn mang đậm nét hoài niệm. Nó giống như một cỗ máy thời gian đưa bạn trở lại những năm 1990 hoặc đầu những năm 2000, gợi nhớ về những ngày đầu khám phá Linux, đặc biệt là với các bản phân phối live như Knoppix – một trong những bản phân phối live đầu tiên mà nhiều người dùng đã từng trải nghiệm. Cảm giác này không chỉ đơn thuần là về giao diện, mà còn về triết lý thiết kế và cách hoạt động của hệ thống.
Trải Nghiệm Cài Đặt EXE GNU/Linux Thực Tế Như Thế Nào?
Mặc dù EXE hoàn toàn có thể hoạt động tốt như một live distro, việc trải nghiệm quá trình cài đặt là cần thiết để đánh giá toàn diện. Giống như nhiều người dùng Linux có kinh nghiệm, việc thử nghiệm các bản phân phối mới trong máy ảo (VM) trước khi cài đặt lên phần cứng thực tế là một thói quen tốt, vì hành vi của distro có thể khá “khó chịu” trong môi trường VM.
Để bắt đầu, một file ảnh cài đặt của EXE được tải về và thiết lập một máy ảo mới trong VirtualBox.
Chuẩn bị và yêu cầu phân vùng thủ công với GParted
Trên desktop của EXE, có một biểu tượng rõ ràng để khởi chạy trình cài đặt. Tuy nhiên, ngay khi bắt đầu, người dùng sẽ được yêu cầu phải tự phân vùng ổ đĩa cứng ảo bằng GParted. Đối với một người dùng Linux có kinh nghiệm, việc này hoàn toàn quen thuộc, nhưng đối với những người mới sử dụng Linux hoặc chưa từng làm quen với việc phân vùng ổ đĩa, đây có thể là một rào cản đáng kể. Yêu cầu này cho thấy EXE hướng đến đối tượng người dùng có kiến thức kỹ thuật nhất định.
Giao diện GParted trong quá trình cài đặt EXE GNU/Linux, yêu cầu người dùng tự phân vùng ổ đĩa.
Trình cài đặt tùy chỉnh và vấn đề bảo mật nghiêm trọng
EXE sử dụng một trình cài đặt tùy chỉnh riêng thay vì trình cài đặt Debian chuẩn mà nhiều bản phân phối dựa trên Debian khác thường dùng. Sau khi hoàn tất việc phân vùng ổ đĩa, trình cài đặt sẽ hướng dẫn người dùng qua các bước thiết lập hệ thống còn lại.
Tuy nhiên, một điểm đáng ngạc nhiên và đáng báo động đã xuất hiện trong quá trình thiết lập tài khoản người dùng: khi nhập mật khẩu, các ký tự mật khẩu được hiển thị rõ ràng trên màn hình, thay vì bị che khuất bởi dấu chấm hoặc dấu hoa thị. Điều này đồng nghĩa với việc bất kỳ ai nhìn qua vai bạn cũng có thể dễ dàng nhìn thấy mật khẩu mà bạn đang tạo.
Trình cài đặt tùy chỉnh của EXE GNU/Linux với giao diện đơn giản, khác biệt so với trình cài đặt Debian.
Đây là một lỗ hổng bảo mật cơ bản và nghiêm trọng. Việc thiếu một bước bảo mật đơn giản như che mật khẩu là điều khó chấp nhận trong một sản phẩm được phát hành. Thậm chí tệ hơn, người dùng còn được khuyến khích tạo tài khoản root và tài khoản người dùng thông thường riêng biệt, giống như cách thiết lập của Ubuntu. Dù chọn cách nào, vấn đề bảo mật mật khẩu hiển thị rõ ràng vẫn tồn tại. Nếu bạn có ý định cài đặt EXE, hãy đảm bảo thực hiện ở một nơi riêng tư hoặc cân nhắc sử dụng màn hình chống nhìn trộm (privacy screen).
Tùy chọn vô hiệu hóa Sudo trong quá trình cài đặt EXE GNU/Linux, cùng với cảnh báo về việc hiển thị mật khẩu.
Ngoài vấn đề bảo mật này, quá trình cài đặt diễn ra khá suôn sẻ. Trình cài đặt đã sao chép đúng các tệp cần thiết vào hệ thống và thiết lập bộ nạp khởi động (bootloader). Mặc dù người dùng Linux có kinh nghiệm sẽ không gặp khó khăn, ngôn ngữ kỹ thuật trong trình cài đặt có thể khiến những người dùng ít chuyên sâu hơn cảm thấy bối rối. Mặt khác, trình cài đặt Debian mặc định có thể cũng không quá thân thiện, nhưng ít nhất nó che mật khẩu khi người dùng nhập.
Trải Nghiệm Sử Dụng EXE GNU/Linux Sau Khi Cài Đặt
Sau khi hệ thống được cài đặt thành công, đã đến lúc khởi động và trải nghiệm EXE. Quá trình khởi động diễn ra mượt mà và việc đăng nhập bằng thông tin người dùng vừa tạo cũng không gặp vấn đề gì, với trình quản lý đăng nhập che mật khẩu đúng cách (như mong đợi từ một mã nguồn bên thứ ba).
Giao diện hoài cổ và các lỗi nhỏ về ngôn ngữ
Mặc dù có những điểm kỳ lạ trong quá trình cài đặt, việc sử dụng EXE mang lại cảm giác hoài cổ rất riêng. Tuy nhiên, vẫn còn một vài điểm “kỳ quặc” khác. Mặc dù đã chọn tiếng Anh Mỹ làm ngôn ngữ cài đặt, hệ thống lại được thiết lập để sử dụng tiếng Anh Anh. Điều này được thể hiện qua tên gọi “Trinity Control Centre” thay vì “Trinity Control Center”. May mắn thay, đây là một lỗi dễ dàng khắc phục trong cài đặt, và sau khi thay đổi, “Control Centre” đã trở thành “Control Center” đúng như mong muốn.
EXE GNU/Linux hiển thị Firefox và KWord đang chạy trên desktop Trinity, thể hiện khả năng hoạt động với ứng dụng nhẹ.
Cài Đặt Phần Mềm Trên EXE GNU/Linux
Sau khi đã cấu hình lại ngôn ngữ theo đúng chuẩn, bước tiếp theo là kiểm tra quá trình cài đặt phần mềm. Thật may mắn, người dùng sẽ tìm thấy APT package manager quen thuộc, phổ biến trên các bản phân phối dựa trên Debian.
Sử dụng APT và quyền root
Để sử dụng APT, người dùng cần có quyền root, vì sudo không được thiết lập cho tên người dùng thông thường mặc định. Điều này đòi hỏi phải mở terminal và gõ lệnh:
su -Sau khi trở thành root, có thể tiến hành nâng cấp các gói:
apt upgradeVới các gói đã được cập nhật, việc tìm kiếm và cài đặt phần mềm trở nên dễ dàng. Ví dụ, bài viết gốc đã thử tìm kiếm một trò chơi solitaire (PySolFc) nhưng không có sẵn, sau đó chọn cài đặt KPatience. KPatience không chỉ là một trò chơi solitaire phù hợp mà còn có tên gọi “patience” mang đậm phong cách tiếng Anh Anh, rất thích hợp với nguồn gốc của EXE.
Ví dụ cài đặt KPatience
KPatience được cài đặt một cách trơn tru, tương tự như trên bất kỳ hệ thống dựa trên Debian nào khác, minh chứng cho sự quen thuộc và hiệu quả của APT package manager trên EXE.
Trò chơi KPatience đang chạy trên EXE GNU/Linux, minh họa quá trình cài đặt phần mềm thông qua APT.
Có Nên Sử Dụng EXE GNU/Linux Hay Không?
EXE GNU/Linux là một bản phân phối thú vị, nhưng quyết định có nên sử dụng nó hay không phụ thuộc vào nhu cầu và kinh nghiệm của bạn.
Đối tượng phù hợp: Thử nghiệm, máy cũ và live distro
Nếu bạn là một người thích khám phá các bản phân phối Linux khác nhau, đặc biệt là các live distro, EXE có thể là một lựa chọn tuyệt vời để thử nghiệm. Bạn có thể sử dụng các công cụ như Ventoy để khởi động nhiều bản phân phối từ một USB duy nhất, và EXE sẽ là một bổ sung thú vị cho bộ sưu tập của bạn. Ngoài ra, nếu bạn có những cỗ máy cũ kỹ với cấu hình phần cứng yếu, EXE với giao diện nhẹ nhàng và các ứng dụng tối giản có thể mang lại sức sống mới cho chúng. Khả năng chạy như một live distro cũng khiến nó trở thành một công cụ cứu hộ hệ thống tiện lợi.
Các lo ngại về bảo mật và sự ổn định
Tuy nhiên, những vấn đề kỹ thuật đã gặp phải trong quá trình cài đặt, đặc biệt là việc mật khẩu hiển thị rõ ràng, là một điểm đáng lo ngại và khiến chúng ta phải cân nhắc kỹ lưỡng trước khi khuyến nghị EXE làm hệ điều hành chính (daily driver). Việc thiếu đi một bước bảo mật cơ bản như vậy là khó chấp nhận. Ngoài ra, trang chủ dự án của EXE cũng khá sơ sài, cho thấy có thể thiếu sự hỗ trợ và phát triển mạnh mẽ.
Nếu bạn cần một bản phân phối đáng tin cậy để hoàn thành công việc, có lẽ bạn nên xem xét các bản phân phối “nguồn” (upstream distros) như Debian hoặc Devuan (nếu bạn thực sự không thích systemd). Trên các bản phân phối này, bạn vẫn có thể dễ dàng cài đặt các môi trường desktop nhẹ như Xfce hoặc thậm chí là Trinity nếu muốn một trải nghiệm tương tự. Điều này mang lại sự cân bằng giữa tính nhẹ nhàng, hiệu suất và sự ổn định, bảo mật.
Tổng kết về sự đa dạng của Linux
Mặc dù có những điểm cần cải thiện, EXE vẫn mang lại một trải nghiệm thú vị. Đối với những người dùng không quá bận tâm đến systemd trong môi trường desktop, các bản phân phối như EXE có thể không phải là lựa chọn hàng đầu. Tuy nhiên, đó chính là vẻ đẹp của Linux: luôn có điều gì đó mới mẻ để thử, và luôn có nhiều cách khác nhau để thực hiện mọi việc. Sự đa dạng này đảm bảo rằng chúng ta sẽ tiếp tục thấy những bản phân phối độc đáo như EXE xuất hiện trong tương lai, phục vụ những phân khúc người dùng và triết lý phát triển riêng biệt.
Tài liệu tham khảo
- EXE GNU/Linux Official Website
- Devuan Official Website
- Trinity Desktop Environment Official Website
- Why Linux’s systemd Is Still Divisive After All These Years
- How to Boot Multiple Linux Distributions With Ventoy
- Debian vs. Ubuntu Linux: Which Distro Should You Choose?
- How to Install Software on Ubuntu: A Beginner’s Guide to Snap and APT
