Khi bạn mới bắt đầu khám phá Linux, việc chọn lựa giữa vô vàn các bản phân phối (distro) có thể khiến bạn cảm thấy choáng ngợp. Tuy nhiên, điều gì sẽ xảy ra nếu tôi nói với bạn rằng bản phân phối đôi khi không phải là yếu tố quan trọng nhất? Đối với những người dùng mới, môi trường desktop (Desktop Environment – DE) có tầm ảnh hưởng lớn hơn rất nhiều so với bản phân phối Linux thực sự. Vậy tại sao lại như vậy?
Với tư cách là một người đã sử dụng Linux gần một thập kỷ và hướng dẫn nhiều người mới trong những bước đi đầu tiên, tôi nhận thấy rằng các cuộc tranh luận về bản phân phối thường làm lu mờ yếu tố thực sự định hình trải nghiệm hàng ngày của bạn – đó chính là môi trường desktop. Hãy cùng thichcongnghe.net khám phá lý do tại sao sự phân biệt này lại quan trọng và làm thế nào việc tập trung vào môi trường desktop có thể giúp quá trình chuyển đổi sang Linux của bạn trở nên suôn sẻ hơn nhiều.
Môi trường Desktop (DE): Trái Tim Của Trải Nghiệm Người Dùng
Môi trường desktop (DE) là giao diện mà bạn sẽ tương tác trực tiếp khi sử dụng hệ thống Linux của mình. Nó quyết định cách desktop của bạn trông như thế nào, cách các cửa sổ hoạt động, những hình ảnh động nào xuất hiện khi bạn thu nhỏ cửa sổ và thậm chí cả những ứng dụng nào được cài đặt sẵn. Việc hiểu rõ về các môi trường desktop khác nhau sẽ giúp bạn lựa chọn một bản phân phối Linux phù hợp nhất với phong cách làm việc và sở thích cá nhân.
DE Kiểm Soát Giao Diện Và Cảm Nhận
Giao diện desktop của Garuda Linux với môi trường KDE Plasma được tùy chỉnh màu sắc và bố cục độc đáo.
Một số môi trường desktop, như KDE Plasma, cung cấp các tùy chọn tùy chỉnh cực kỳ mạnh mẽ ngay từ đầu. Bạn có thể điều chỉnh gần như mọi yếu tố trực quan, từ cách viền cửa sổ trông như thế nào đến các biểu tượng xuất hiện trong khay hệ thống của bạn. Trong khi đó, các DE khác như GNOME, cung cấp trải nghiệm được kiểm soát hơn với ít tùy chọn tùy chỉnh hơn, trừ khi bạn cài đặt thêm các công cụ bên ngoài.
DE cũng là yếu tố xác định giao diện của hệ thống Linux của bạn – từ phong cách của các cửa sổ và nút bấm đến chủ đề biểu tượng và tổng thể thẩm mỹ. Ngoài ra, DE còn hỗ trợ các chủ đề và bảng màu, cho phép bạn cá nhân hóa trải nghiệm của mình. Ví dụ, Kubuntu và Fedora KDE đều sử dụng môi trường desktop KDE Plasma và cả hai đều có giao diện và cảm nhận tương tự nhau.
DE Xác Định Cách Bạn Tương Tác Với Desktop
Linh vật Tux của Linux ngồi làm việc trên desktop với các biểu tượng ứng dụng và công cụ năng suất xung quanh.
Môi trường desktop quyết định cách giao diện người dùng hoạt động và cách bạn tương tác với hệ thống của mình. Mỗi DE đều có triết lý quy trình làm việc và cách tiếp cận tương tác người dùng riêng.
Ví dụ, KDE Plasma cho phép bạn thêm nhiều widget và bảng điều khiển để hiển thị trên desktop. Bạn có thể có các widget thời tiết, giám sát hệ thống, lịch và nhiều thứ khác – tất cả đều hiển thị trên màn hình của bạn. Bạn thậm chí có thể có nhiều bảng điều khiển ở các cạnh màn hình khác nhau, mỗi bảng có các widget và chức năng riêng.
Ngược lại, GNOME nổi tiếng với quy trình làm việc độc đáo, tập trung vào desktop ảo. Nhấn phím Super (phím Windows) sẽ mở Tổng quan Hoạt động (Activities Overview), nơi bạn có thể thấy tất cả các ứng dụng trên desktop ảo (workspace) hiện tại, chuyển đổi giữa các không gian làm việc và khởi chạy các ứng dụng mới. Tuy nhiên, GNOME lại hạn chế về khả năng tùy chỉnh, trừ khi bạn cài đặt các tiện ích mở rộng và chủ đề – vốn được phát triển bởi bên thứ ba và có thể bị lỗi khi GNOME cập nhật.
Như bạn có thể thấy, những khác biệt cơ bản về quy trình làm việc và phương pháp tương tác này có tác động lớn hơn nhiều đến trải nghiệm máy tính của bạn so với việc bạn đang chạy bản phân phối dựa trên Debian hay Arch bên dưới.
DE Ảnh Hưởng Đến Các Ứng Dụng Hệ Thống Mặc Định (Trong Hầu Hết Các Trường Hợp)
Mỗi môi trường desktop đi kèm với bộ sưu tập các ứng dụng hệ thống riêng, chia sẻ ngôn ngữ thiết kế và phong cách của nó. Điều này có nghĩa là ngay cả những ứng dụng bạn tương tác hàng ngày cũng sẽ khác nhau tùy thuộc vào DE mà bạn chọn.
Ví dụ, nếu bản phân phối của bạn đang sử dụng KDE Plasma, bạn rất có thể sẽ có quyền truy cập vào Konsole làm trình giả lập terminal và Dolphin làm trình quản lý tệp. Với GNOME, bạn sẽ có GNOME Terminal và Nautilus (Files). Ngay cả các ứng dụng cài đặt cũng khác nhau tùy thuộc vào môi trường desktop, với bố cục và cách tổ chức độc đáo.
Tuy nhiên, đây không phải là một quy tắc cứng nhắc. Đôi khi, một bản phân phối có thể chọn thay thế một số ứng dụng mặc định bằng các lựa chọn thay thế theo sở thích của mình. Chẳng hạn, Ubuntu sử dụng GNOME làm DE nhưng cung cấp Ubuntu App Store để cài đặt ứng dụng trên hệ thống của bạn, ngoài GNOME Software (cửa hàng ứng dụng mặc định cho GNOME).
Bản Phân Phối (Distro): Nền Tảng Ẩn Sau
Nếu môi trường desktop xử lý tất cả các tương tác hàng ngày, thì bản phân phối làm gì? Vâng, bản phân phối cung cấp nền tảng mà trên đó môi trường desktop của bạn chạy. Nó xác định một số khía cạnh “hậu trường” của trải nghiệm Linux của bạn.
Distro Xác Định Tần Suất Cập Nhật Hệ Thống
Các bản phân phối khác nhau có chu kỳ phát hành và triết lý cập nhật khác nhau. Một số, như Arch Linux hoặc EndeavourOS (dựa trên Arch Linux), tuân theo mô hình rolling release (cập nhật liên tục) nơi bạn cập nhật các gói phần mềm thường xuyên. Bạn thường cần cập nhật bản phân phối của mình mỗi tuần một lần.
Những bản phân phối khác, như Ubuntu hoặc Fedora, không tập trung vào việc cập nhật thường xuyên và ưu tiên sự ổn định. Mặc dù các bản phân phối này vẫn nhận được một số bản cập nhật phần mềm, bạn không nhất thiết phải cài đặt chúng trừ khi bạn muốn, hoặc trừ khi đó là các bản cập nhật bảo mật quan trọng. Bạn thường có thể cập nhật hệ thống của mình mỗi tháng một lần, hoặc thậm chí hai tháng một lần.
Distro Ảnh Hưởng Đến Khả Năng Sẵn Có Của Phần Mềm
Linh vật Tux của Linux nằm trong một hộp, minh họa khái niệm kho ứng dụng và gói phần mềm trên các bản phân phối Linux như Ubuntu.
Tương tự như Google Play Store trên Android, các bản phân phối Linux có các kho ứng dụng (app repositories) để bạn tải xuống ứng dụng trên hệ thống của mình. Mỗi bản phân phối duy trì kho lưu trữ chính thức riêng (repo) theo các triết lý khác nhau.
Ví dụ, Debian và Ubuntu có xu hướng ưu tiên sự ổn định, đôi khi cung cấp các gói phần mềm cũ hơn nhưng đã được kiểm tra kỹ lưỡng. Mặt khác, Arch và các bản phân phối dựa trên Arch tập trung vào việc cung cấp các phiên bản phần mềm mới nhất ngay khi chúng được phát hành.
Bản phân phối cũng thay đổi lệnh bạn sử dụng để cài đặt ứng dụng. Ví dụ, các bản phân phối dựa trên Debian sử dụng lệnh APT để cài đặt ứng dụng, trong khi đối với các bản phân phối dựa trên Arch, đó là pacman. Hơn nữa, phần mềm có sẵn trong các kho phần mềm chính thức cũng khác nhau tùy thuộc vào bản phân phối bạn chọn.
Mặc dù vậy, các bản phân phối có ít tác động hơn trước đây nhờ các định dạng gói độc lập như Flatpak và Snap, hoặc các định dạng di động như AppImages. Những định dạng này không phụ thuộc vào bản phân phối và cho phép bạn truy cập vào một bộ sưu tập ứng dụng khổng lồ, bất kể bạn đang chạy phiên bản Linux nào. Bạn có thể mong đợi hầu hết các ứng dụng phổ biến đều có sẵn dưới dạng Snap, Flatpak hoặc AppImage.
Distro Xác Định Khả Năng Hỗ Trợ Phần Cứng
Linh vật Tux của Linux cầm card đồ họa GPU, tượng trưng cho vấn đề hỗ trợ phần cứng và driver đồ họa trong các bản phân phối Linux.
Tất cả các bản phân phối đều đi kèm với vô số trình điều khiển phần cứng ngay từ đầu và có khả năng tương thích tuyệt vời với hầu hết mọi phần cứng. Do đó, bạn có thể khá tự tin rằng PC của mình có thể chạy tất cả các bản phân phối Linux – gần như vậy.
Một số ít vấn đề tương thích phát sinh là do GPU NVIDIA, yêu cầu trình điều khiển độc quyền để hoạt động trơn tru. Thật không may, một số bản phân phối không đi kèm với các trình điều khiển độc quyền ngay từ đầu. Do đó, chỉ đối với người dùng NVIDIA, việc lựa chọn bản phân phối mới quan trọng. May mắn thay, bạn có rất nhiều lựa chọn đáng chú ý như Pop!_OS, Garuda Linux, Nobara và hầu hết các bản phân phối Linux tập trung vào chơi game.
Về mặt kỹ thuật, bạn có thể sử dụng bất kỳ bản phân phối nào bạn thích và sau đó tự cài đặt trình điều khiển NVIDIA độc quyền. Tuy nhiên, theo kinh nghiệm của tôi, tôi vẫn thấy trải nghiệm người dùng có lỗi, và tôi thích (và do đó khuyên dùng) các bản phân phối có trình điều khiển NVIDIA độc quyền tích hợp sẵn hơn.
Vậy, Nên Xem Xét Những Môi Trường Desktop Nào?
Bây giờ bạn đã hiểu tầm quan trọng của các môi trường desktop, hãy cùng tìm hiểu một số tùy chọn phổ biến mà bạn có thể muốn cân nhắc. Mặc dù có hàng chục môi trường desktop để lựa chọn, đây là những đề xuất hàng đầu của tôi mà người dùng mới nên tập trung vào.
Tôi sẽ bắt đầu với Cinnamon. Đây là một trong những DE ổn định và đơn giản nhất hiện có, mang lại trải nghiệm người dùng tương tự như Windows 7.
Tuy nhiên, nếu bạn muốn một cái gì đó cổ điển hơn, bạn có thể xem xét Xfce với giao diện giống Windows XP.
Người dùng nâng cao, những người thích Windows 7 nhưng muốn có nhiều tùy chọn tùy chỉnh và thiết kế hiện đại, có thể xem xét KDE Plasma.
Trên thực tế, KDE Plasma có thể tùy chỉnh đến mức bạn có thể làm cho nó trông giống macOS. Tuy nhiên, nếu bạn đang tìm kiếm một cái gì đó giống macOS ngay từ đầu, hãy chọn Pantheon.
GNOME là một cái gì đó tôi sẽ giới thiệu cho những người thích phiêu lưu – những người thực sự muốn thử một cái gì đó mới. Nó không giống Windows hay macOS và sẽ mang đến cho bạn một trải nghiệm người dùng hoàn toàn mới, với quy trình làm việc tập trung vào các desktop ảo. Cá nhân tôi nghĩ GNOME là một DE tuyệt vời cho người dùng laptop. Quy trình làm việc tối giản và tập trung của nó bổ sung cho màn hình laptop nhỏ hơn.
Và đó là tất cả các môi trường desktop chính đáng để cân nhắc. Khi bạn đã có một DE mà bạn thích, chỉ cần tìm kiếm các bản phân phối chạy DE đó và cài đặt nó. Để rút ngắn quá trình tìm kiếm của bạn, Ubuntu có lẽ có một “flavor” (phiên bản) cho tất cả các DE này, vì vậy bạn có thể chỉ cần chọn một cái bạn thích và sử dụng. Hãy chia sẻ ý kiến của bạn về môi trường desktop yêu thích của mình dưới phần bình luận nhé!
